Güney Amerika’dan gelen konusu darbe olan pek çok filmin ülkemizde yaşananlarla benzerlikleri beni çok etkiler. Machuca’nın bana yaşattığı duyguları paylaşmak istiyorum. Filmi izleyip çıktıktan sonra uzun uzun düşünüp epeyce üzülmüştüm: “Sinemamızda, bizim de yaşamış olduğumuz benzer olaylara aynı incelikte ve duyarlılıkta yaklaşabilen filmler neden yapılamıyor?” Evet yapılmadı değil. Son yıllarda oldukça da çoğaldı.  “Darbe Filmi” olarak anılan her biri başka açıdan o dönemi kullanan ya da anlatan bu filmleri yeterli bulmasak da konuşmalı, tartışmalı, eleştirmeli ama aynı zamanda da desteklemeliyiz. Desteklemeliyiz ki daha iyisi, daha gerçeği yansıtan, ana damarı yakalayabilen ama aynı zamanda da sanatsal yönü kuvvetli filmler yapılabilsin. O dönemlerin anlatılacak o kadar çok yönü ve o kadar çok acılı öyküsü var ki… O yıllarda çocuk olanların, o dönemleri ve öncesini yaşamayan gençlerin böylesi filmleri kesinlikle görmesi gerekiyor. Belki bu filmler gençlerimizde merak uyandırır da geçmişimizde yaşananlarla ilgilenirler. Böylece de 12 Eylül’ün yarattığı apolitik kuşak için bir uyarı olur diye düşünüyorum. Ülkemizde 12 Mart ve 27 Mayıs ile ilgili çok az film çekilmiş, ama son yıllarda 12 Eylül ile ilgili filmlere daha fazla rastlıyoruz. 

Tekrar beni etkileyen filme dönecek olursam, Machuca (2004), Şilili yönetmen Andres Wood’un filmi, Şili tarihine bir bakış atan sıcak ve içten bir film. Büyük şeyler söyleme iddiasında olmayan; bir dönemi, askeri darbeyi ve çekilen acıları çocuk gözüyle anlatıyor Machuca.

Film bizi 1973 Şili’sine götürüyor ve Salvador Allende’nin iktidarının değişimlerine ve ona karşı oynanan oyunlara tanıklık ettiriyor. Augusto Pinochet’nin ABD destekli kanlı askeri darbesiyle de son buluyor. Bu önemli tarihi olayı, 11 yaşındaki biri varsıl diğeri yoksul iki çocuğun gözünden izliyoruz.

Varsıl çocukların gittiği özel bir Katolik okulunun müdürü peder McEnroe, Başkan Salvador Allende’nin ülkesine getirmek istediği değişimleri okulunda uygulamaya başlar ve bizim Köy Enstitüleri’ne benzer bir anlayışı devreye sokar. Bazı velilerin yardımıyla yoksul ailelerin çocuklarını da okula alır. Tabii ki bu durum diğer velilerin tepkisini çeker. Okulun öğrencilerinden sessiz ve utangaç Gonzalo Infante ile tam karşıtı olan yoksul Pedro Machuca arasındaki zoraki arkadaşlık giderek yakınlaşmaya dönüşür. Bu iki çocuk birbirlerinin farklı dünyalarını ve dışarıdaki dünyayı tanımaya çalışırken kendilerini de tanımaya başlarlar. 

Machuca, Santiago’nun gecekondu mahallesinde yoksulluk içinde yaşarken, Gonzalo varsıl mahallesinde her türlü lüks içinde yaşamakta ve doyumsuz annesinin daha fazla lüks için itibarlı(!) birinin metresliğini yapmasına tanıklık etmektedir. Machuca’nın yeni yetme cinsellik kokan arkadaşı Silvana ile de tanışan Gonzalo o yaşın verdiği merakla kendi cinselliğini de keşfetmeye başlar.

Yönetmen Andres Wood hem burjuvaziye hem de yoksul halka aynı mesafeden bakıyor.  Şili’de olayların tırmandığı, enflasyonun yükseldiği, stokçuluğun arttığı dönemi oldukça gerçekçi bir biçimde hem Machuca’nın hem de Gonzalo’nun gözünden safça aktarıyor. Benzin, süt, lastik gibi tüketim maddeleri için uzayan kuyruklar, el altından satılan mallar bana 1978 Ecevit iktidarı sırasında yaratılan Sana yağı ve benzin kuyruklarını anımsattı. Askeri darbeye giden yollar bizde de aynı biçimde döşendi. Birçok sahne bana tanıdık geldi. Yönetmen siyasetin günlük yaşam üzerine etkilerini anlatırken taraf olmuyor. Tarihi gerçeklere ve iki tarafın dertlerine bizi ortak ediyor. Aralarındaki çelişkiyi anlamamızı sağlıyor.

Darbe sonrasında okula gelemeyen Machuca’yı aramaya gecekondu mahallesine giden Gonzalo’nun orada tanık olduğu olaylar filmin doruk noktası bence. Hele Gonzalo’nun oradan bisikleti ile eve dönüş sahnesi ve o andaki yüz ifadesi ise uzun süre belleklerden silinmiyor.