Gerçek ismi Soğomon Kevork Soğomonyan olan ve sonradan kendisine verilen ismiyle tanınan Gomidas Vartabed 1869 da Kütahya Osmanlısında da doğar. Etno-müzikolog, koro şefi, derleyici, Ermeni Müzik Okulu kurucularından olan bir rahiptir. Önce yetim ve daha sonra da öksüz kalan Gomidas, sesinin güzelliği ile küçük yaşlarında Surp Toros kilisesinde ilahiler söylemeye başlar.

Gomidas’ın yolu Eçmiyadzin, İstanbul, Berlin ve Paris’e düşer. Müzik üzerine yaptığı araştırmalarında Anadolu, Ermeni, Kürt ve Türk Müziği üzerine derlemeler ve besteler yapar. Bu derlemelerin sayısı 3000 civarındadır. Diğer yaptığı bestelerin çoğu sürgün sırasında tahrip edildiğinden günümüze kadar ancak dörtte biri kalmıştır.

Mesleğinde en etkin olduğu yıllar 1891-1915 arasıdır. 1910 yılında ilahiler okuduğu bu kilisede 100 kişilik bir çocuk korosu kurar. Halide Edip Adıvar, “Siz şarkı söyleyince Tanrı yeryüzüne sizi dinlemeye iner” sözü ile Gomidas’ı yüceltir. Hem Anadolu’yu hem de Ermenistan’ı iyi tanıyan, sesinin güzelliği ile bilinen Gomidas’ın hayatı birçok trajik hikâye ile devam eder. 1915 yılında İstanbul’da Ermeni aydınlarla birlikte evinden alınır; tutuklandıktan sonra apar topar Çankırı’ya sürgüne gönderilir. Bu olayı Aram Andonyan’ın “Gomidas Vartabed ile Çankırı yollarında” adlı kitaptan öğreniriz. Gomidas sürgüne gönderildikten sonra şair Ahmet Emin Yurdakul, yazar Halide Edip Adıvar’ın araya girmesi ve gayretleriyle dönemin “tehcir”organizatörü Talat Paşa’dan izin alınır ve tekrar İstanbul’a getirilir. Ama onun en trajik sonu bu olayla başlar. Gomidas susar, içine girdiği ruhsal bunalımdan artık çıkamaz ve bir daha beste yapmaz. 1935 yılında Paris’te bir akıl hastanesinde de ölür. Claude Debussy’nin, “Sizin müziğinizin önünde diz çöküyorum” dediği Gomidas’ın ölümü sadece Ermeni dünyasının değil Türkiye’nin de büyük bir kaybı olmuştur.

Gomidas’ın bu hikâyesi yazar Ahmet Sami Özbudak tarafından 2020’de oyun haline getirildi; Yolcu Tiyatrosu tarafından sahneye konan oyun Kumkapı Surp Vortvos Vorodman kilisesinde Türkçe ve Fransızca olarak izlenebilir. “Gomidas’ın kendi hikâyesi kendi ağzından izleticiye aktarılıyor. Bu anlatıya 40 kişilik Lusavoriç Korosu “Gomidas’ın şarkılarıyla sanki bir hayal perdesi arkasından oyuna eşlik ediyor. Kilise mekânının ortasında kurulan bir platform, ilhamını bu topraklardan alarak onun yaşadığı toprakları simgeliyor. Platformun ortasındaki şeffaf yükselti ise Gomidas’ın Kütahya’da küçükken gittiği çamaşırhanede üzerine yattığı ve zaman zaman da uyuya kaldığı taşları hatırlatıyor. Her anlamıyla oyunun gerçekleşmesi için doğru bir mekân seçimi ile metnin ve tasarımın konseptini bütünlüklü taşıyan sahne tasarımı başarılı bir birliktelik sunuyor. Gomidas’ı oynayan Fehmi Karaasalan oldukça başarılı bir performans sergilerken, mekân tasarımını da etkili bir biçimde kullanıyor. Oyunun afişinde Gomidas’ın arkadaşı Panos Telemeryan’ın Kütahya Kaplıcalarında yaptığı Gomidas’ın resmine de bir gönderme yapılmış.