Eylül ayı simsiyah saçlı, simsiyah gözlü güzel bir kızın simsiyah düşüncelere kurban edilmesiyle çalkalandı. Hangi rengi seçeceğimi düşünürken içimden hep siyah geçti. Sonra ışık Ekim güneşinin bir parça da olsa içimizi aydınlatacağı umuduyla sarıyı seçtim.
Ege’de Eylül ayının ortasından itibaren olan döneme “Sarı yaz” denir, Ekim ayı boyunca da sürer. Deniz tam anlamıyla çarşaf gibi olur, güneş sizi bunaltmaz. Ve en güzel renginde olur, olması gerektiği gibi. Sarı…
Sarının anlamı nedir? Baharın habercisi neşeli nergis mi? Hayat veren güneşimiz, sıcaklık ve ışık topumuz mu? Yoksa hastalığın rengi mi?
Sarı, elektromanyetik tayfın yeşil ile turuncu arasında yer alan ve insan gözüyle görülebilen renklerinden biridir. Dalga boyu yüksek ve sıcak bir renktir. Renkler içinde en ışıklısı olduğu için en uzaktan görülenidir. Ancak yarattığı hisler nedeniyle karışık ve zor bir renktir.
Genellikle güneşin ve altının ihtişamlı rengi olarak kabul görür. Umut, mutluluk, neşe ve eğlence sunan, canlandırıcı ve aydınlatıcı, göz kamaştırıcı en parlak ışık huzmesidir. Öte yandan sarı, beynin sol yarım küresini ya da başka deyişle mantıklı kısmını göstermek amacıyla da kullanılan bir renktir. Yani zekâ ve aklın rengidir. Sarı, kişinin zihinsel faaliyetlerini her yönüyle harekete geçirir. İyimserlik ve kendine güven duygularını pekiştirir. Sinirlerimizi, bezlerimizi ve beynimizi uyarır; bizi daha uyanık ve enerjik hale getirir. Hafızamızı güçlendirir ve iletişimi teşvik eder.
Neşe ve sıcaklıkla olan ilişkisine rağmen sarı, şaşırtıcı sayıda olumsuz çağrışım taşır. Aynı zamanda korkaklığın, hastalığın ve akıl hastalığının da sembolüdür. Sansasyonelliğin ve hatta aşırılığın rengidir. Canlı sarı tasarımcılar tarafından genellikle dikkatli kullanılır, ancak daha soluk sarılar kesinlikle mütevazı bir canlandırıcı etkiye sahip olabilir. Çok fazla parlak sarı, bir projeyi kolayca bunaltabilir.
Vücuttaki tüm süreçleri düzenlemeye yardımcı olan enerji merkezleri olan çakraların her biri belirli işlevleri yönetir ve yedi çakra renginden biri ile temsil edilir. Sarı, Manipura olarak da bilinen Solar Plexus çakrasının rengidir. Bu çakra mide bölgesinde bulunur ve o bölgedeki organlar ve kas sistemi ile bağlantılıdır. Solar Plexus çakrası, canlılığın ve iradenin temsilcisidir. Bu çakra açık olduğunda, bir kişiyi güçlendirmek ve kişisel güçlerini bulmalarına yardımcı olmak için hareket eder. Hayalleri ve hedefleri gerçeğe dönüştürmeye yardımcı olur. Kapalı olduğunda sindirim problemleri yaşanır. Kendi vücudumuzdan da zehirli atıkları bu renk bir sıvıyla atarız. Solar Plexus çakrasına yardımcı olacak değerli taşlar arasında kehribar, topaz gibi sarı renkli taşlar vardır.
Sarı, altının, güneşin rengidir demiştik; sarı yaldız ve varak aynı zamanda bir değer ve statü sembolüdür. Bu nedenle pek çok kültürde saltanatı sembolize eder. Çin’de sarının krallık ve saltanat rengi olmasının nedeni, Çin hükümdarlarının cennetin merkezinde oturduğuna inanılmasıdır.
Sarı renk, farklı toplumlarda tanrısallıktan kaynaklanan fiziksel bir güç sembolü olarak da karşımıza çıkmaktadır. Tanrı ve tanrıçaların sarışın olarak resmedilmesi buna örnek olarak gösterilebilir.
Eski Türkçede, ‘sarig’ olarak adlandırılan sarı renk, kültürümüzdeki ilk anlam bağlamlarını Şamanizm’in etkisiyle dünyanın merkezinin sembolü olarak nitelendirilmesi ile kazanır. Bunun nedeni Tanrılar tanrısı Ülgen’in altın kaplı sarayı ve yine altından olan tahtının dünyanın merkezini oluşturmasıdır. Bu kültür giysilere yansımış, Türkmenler ayaklarına Ülgen’in sarayının ve tahtının sembolü olan sarı renkli çizme giymişlerdir. Bu gelenek Osmanlılar döneminde de devam etmiş Müslüman tebaanın ayakkabılarının sarı olması zorunlu tutulmuştur.
Fransa’da ise Fransız Devrimi’nden beri sarı renk, yalan ve ihanetle özdeşleşmiştir. Siyasette bu renkten itinayla uzak durulurdu.
Renklerin yiyecek ve içeceklere etkisine bakıldığında sarı renklilerin genellikle kokulu olduğu tespit edilmiştir.
Sarı, kırmızının yanı sıra, sanat tarihinin en eski renklerinden biridir. Sarı hardal mineralinin 17.000 yıldan eski mağara resimlerinde kullanıldığı tespit edilmiştir. Antik Mısır’da sonsuz yani kalıcı kabul edilen altın ve güneşin rengi olması sebebiyle kutsaldır. Firavun ve tanrı tasvirlerinde bedenler mavi ve altın sarısıyla betimlenmiştir. Aynı zamanda mumyalama işlemi ve sonrasında mumyanın tabutunun altından ya da altın kaplama olması sonsuz yaşamı, ölüm sonrası yaşamı tanımlayan bir inanç tasviridir.
Güneşin rengi ve göksel bir unsur olduğu için kutsal kabul edilen sarı, Hristiyanlıkta Kutsal Ruh’u sembolize eder. Orta Çağ’da kilise duvarları ve altar panoları altın sarısı mozaiklerle donatılmış, Rönesans’a kadar altın sarısının hakimiyeti sürmüştür. Erken Rönesans döneminde İsa’ya ihanet eden Yahuda’nın pelerininde ihanet sembolü olarak kullanıldığını görüyoruz. Aynı dönemde Yahudilere uygulanan sarı kolluk ya da sarı yıldız takma zorunluluğu yüzyıllar sonra Nazi Almanya’sında da uygulandı.
Orta Çağ gelenekleri incelendiğinde sarı rengin olumsuz anlam bağlamlarına örnek olarak hayat kadınlarının sarı bir işaret takmak zorunda olmaları gösterilebilir. Cellâtların eşleri bir idam sırasında sarı renkli bir kıyafet giymek zorundayken, cellâdın kendisi kırmızı giymektedir.
Sarı rengin boya olarak kullanımında aslında sıkıntı vardır, önce aydınlık olur ancak sonra daha kasvetli, donuk, gri bir hal alır. Fransız renk tarihçisi Michel Pastoureau’ya göre sarı aldatıcı bir renktir; güzel olduğuna inanılır fakat aslında değildir. Fakat sarıyı yoğun kullanan sanatçılar olduğu gibi sadece vurgu yapmak için kullanan sanatçılar da vardır.
El Greco “İsa’nın Soyundurulması” isimli resminde (06) kırmızı, mavi ve sarı renklerin gözü diğer renklerden daha fazla etkileme özelliğinden yararlanmıştır. A. Renoir, saça parlaklık ve tanım eklemek veya “Kayık”ta (07) olduğu gibi resmin en önemli unsurunu ortaya çıkarmak için sarıyı kullanırdı.
Van Gogh, sarıyı hem yoğun hem de vurgu olarak kullananlardan biridir. Sarı onun psikolojik sarsıntılarını en iyi anlattığı renktir. Yoğun kullanımı en çok ayçiçeği resimlerinde görebiliriz.
“Sarı Ev”de sanatçı komünü oluşturmak için hazır olan evi gösterdiği için neşeli bir hava hakimken “Sabahçı Kahvesi”nde oranın batak bir yer olduğunu insanın orada deliliğe kapılıp cinayet işleyebileceğini anlatmak istemiştir. Açık pembe, kan kırmızısı ve şarap rengin, 15. Louis yeşilinin tatlısı ile Veronese yeşilini bir araya getirip, sarı-yeşillerle, sert mavi-yeşilleri karıştırarak, sarı kükürtün yandığı cehennem sıcağı bir meyhanenin havasını vermeye çalışmıştır.
“Yıldızlı Gece”de ise yıldızları ve ayı vurgulamak için sarıyı kullanır
Daha az bilinen bir resmi olan “Ayvalar, Armutlar, Limonlar ve Üzümler” neredeyse tek bir sarı tonu ile boyanmış olmasına rağmen oldukça tutarlı bir natürmorttur.
Doğa ötesinin arayışı içindeki P. Gauguin, “Sarı Mesih” (12) resminde olduğu gibi renkleri sembolik olarak kullanırdı.
Sonbahar renkleri ile bir hülya yaratmayı seçen P. Gauguin’in aksine renkleri sembol olarak kullanmayı seçen bir diğer sanatçı E. Nolde, “İsa’nın Hayatı’ndan bir Sahne”de şiddet duygusu uyandırmak istemiştir.
P. Picasso ise mavi döneminde, yüzler ve önemli nesneler için kontrast ve vurgu olarak sarıyı kullanmıştır.
Klee, renklerin sesler ve geometrik şekillerle ilişkisini incelediği araştırmasında mavinin daire ve denge, sarının üçgen ve hız duygusu, kırmızının kare ve güçle ilişkisini ortaya koymuştur. W. Kandinsky ise, sarı dairenin dışarıya doğru büyüdüğünü ve bakan kişiye yaklaştığını, mavi dairenin ise içe doğru küçülerek bakan kişiden uzaklaştığını deneyle de gözlemlemiştir.
Sarı renk, dikkat, uyarı, yasaklama, yönleme, kodlama gibi pek çok işlev yüklenerek gündelik hayatın vazgeçilmez parçasını oluşturmaktadır. Uzak mesafelerden görülebilirliği yüksek bir renk olduğundan bazı ülkelerde okul servisleri sarı renktedir ve dünyanın hemen hemen her yerinde taksiler sarıdır.
Açlık duygusu üzerinde etkili olması nedeniyle pek çok fast food zinciri logolarında sarı kullanır. Trafik lambalarında sarı ışık dikkat anlamına gelir. Yüksek görünürlükte sarı karayolu inşaatlarında kullanılır. Araba yarışlarında sarı bayrak ikaz için kullanılır. Futbolda sarı kart uyarı işaretidir. Golf flamaları ve basın kartları sarıdır. Otomotiv sektöründe sarı renk arabalar genellikle spor arabalardır. Sarı sayfalar telefon ve adres dizinlerini tanımlar. Sarının dikkat rengi olarak kullanılmasının bir diğer göstergesi ise, kendinden yapışkanlı not kağıtlarının sarı olmasıdır.
Sarı renk pek çok anlamının yanı sıra delilik ve çılgınlığı da sembolize etmesine popüler kültürden de bir örnek verelim. “Kill Bill” filminin afişi ile Uma Thurman’ın yakıcı sarı kostümü unutulmazlar arasındadır. Bir intikam felsefesi yaratan ve seyirciyi buna inandıran bir renk içinde geçer film.
İyimserlik ve mutlulukla en çok ilişkilendirilen renk olmasına rağmen, sarı çok popüler bir renk değildir. 2000 yılında yapılan bir ankette, yanıt verenlerin yalnızca yüzde altısı en sevdikleri rengin sarı olduğunu söylemiştir. Yine de çağdaş sanatta ve nihai tüketici pazarlama aktivitelerinde yaygın olarak kullanılan bir renktir.
Fethiye, 03.10.2022
